Γαλάνης, Δημήτριος

(Αθήνα 1879 – 1966). Ζωγράφος και χαράκτης. Τις βάσεις της ευρύτερης παιδείας του και την αγάπη για την έρευνα, ουσιαστικά στοιχεία της προσωπικότητάς του, τα άντλησε από το οικογενειακό του περιβάλλον. Ο πατέρας του Εμμανουήλ είχε σπουδάσει φιλοσοφία και φιλολογία στα πανεπιστήμια της Αθήνας και της Χαϊδελβέργης και δίδαξε για πολλά χρόνια τα ελληνικά γράμματα σε αθηναϊκό λύκειο. Ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα της τέχνης του, η γεωμετρική συγκρότηση της σύνθεσης, έχει τις ρίζες της στη μαθητεία του στο Πολυτεχνείο της Αθήνας, όπου φοίτησε με την αρχική πρόθεση να γίνει μηχανικός. Αν και συνέχισε τις σπουδές του στη σχολή της ζωγραφικής του Πολυτεχνείου, αναγνώριζε πάντοτε το χρέος του σε εκείνες τις μαθηματικές γνώσεις, αργότερα μάλιστα χάραξε στον χαλκό και εξέδωσε τα σπουδαστικά του σχεδιάσματα σε ένα βιβλίο που είχε τον τίτλο Η γεωμετρία του διαβήτη (Παρίσι, 1933). Ένα ακόμα κύριο στοιχείο της εργασίας του, το σχέδιο, οφείλει κατά ένα μεγάλο μέρος τη λιτότητα και την εκφραστική ενάργεια στη μακρά άσκηση του καλλιτέχνη στο σατιρικό σχέδιο, με το οποίο ασχολήθηκε από τα σπουδαστικά του χρόνια ως συνεργάτης σε εφημερίδες και περιοδικά της Αθήνας (Ακρόπολις, Πινακοθήκη, Παναθήναια, Διάπλασις των Παίδων κ.ά.), αλλά και μετά την εγκατάστασή του στην Ευρώπη, σε γαλλικά και γερμανικά έντυπα (τα παρισινά Γέλιο, Χαμόγελο, Το πιάτο τουβουτύρου και τα γερμανικά Εύθυμα Φύλλα και Σιμπλιτσίσιμους). Τις σπουδές του συμπλήρωσε στο Παρίσι, όπου εγκαταστάθηκε από το 1900 και παρακολούθησε μαθήματα ζωγραφικής και χαρακτικής στη Σχολή Καλών Τεχνών και στο εργαστήριο του ζωγράφου Κορμόν. Από το 1904 άρχισε να εκθέτει στα διάφορα παρισινά Σαλόν. Το 1914, πήρε μέρος στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο ως εθελοντής του γαλλικού στρατού· πήγε στην Κέρκυρα και ανέλαβε την εικονογράφηση με ξυλογραφίες της γαλλικής εφημερίδας Ανακοινωθέντα των Συμμάχων (Communiqués des Alliés). Μετά τη λήξη του πολέμου επέστρεψε στη Γαλλία και συνεργάστηκε με τα περιοδικά Δράση, Αγάπη της Τέχνης, Μουσική Επιθεώρηση, Τετράδια Τέχνης και Σημερινή Τέχνη, όχι πια ως σατιρικός σχεδιαστής αλλά ως χαράκτης. Σε αυτή την εποχή χρονολογούνται οι βαθύτερες αναζητήσεις του στις διάφορες τεχνικές της χαρακτικής και οι αναδρομές του στις εργασίες των παλιών δασκάλων της Άπω Ανατολής και της Ευρώπης. Ένας από τους καρπούς των ερευνών του είναι και η ανανέωση της μαύρης τεχνοτροπίας (manière noire), που σε συνδυασμό με την απλοποιημένη σχηματική αντίληψη του καλλιτέχνη άνοιξε νέους δρόμους στη χαρακτική του 20ού αι. Η μαύρη τεχνοτροπία, γερμανική εφεύρεση του 17ου αι. και ευρύτατα διαδεδομένη ιδίως στην Αγγλία για τη χαρακτική απόδοση των προσωπογραφιών, είναι ένας τρόπος διαφορετικός από τη συνηθισμένη χάραξη της πλάκας του χαλκού. Με μια ειδική επεξεργασία αρχίζει από τους μαύρους τόνους για να καταλήξει προοδευτικά στους λευκούς και έχει ως αποτέλεσμα την απαλότερη μετάβαση από τόνο σε τόνο, την πλουσιότερη κλίμακα των μαύρων και τη μεγαλύτερη πλαστικότητα της εικαστικής μορφής. Από το 1927 ο Γ. άρχισε την πιο σημαντική παραγωγή του, την εικονογράφηση με ξυλογραφίες και χαλκογραφίες πολυτελών εκδόσεων. Στον μεγάλο αριθμό των έργων αυτών συγκαταλέγονται Ο Χαμένος Παράδεισος του Τζον Μίλτον (1930), Οιδίπους του Αντρέ Ζιντ (1931), Φυσική Ιστορία του Μπιφόν (1939), Τρωίλος και Χρυσηίδα του Σαίξπηρ (1939), Επιστολές του Κλοντ Ντεμπισί (1942), Ασμοδαίος του Φρανσουά Μοριάκ (1943), Αστρολογία του Λεόν Πολ Φαργκ (1945) κ.ά. Το 1944 ο Γ. εξελέγη καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Παρίσι και το επόμενο έτος έγινε μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του επέστρεψε στη γενέτειρά του, όπου και πέθανε σε ηλικία 84 ετών. Έλληνας στην αίσθηση και στο πνεύμα, ο Γ. δέχτηκε από τη μεγάλη πολιτιστική γαλλική άνθηση και τα αλληλοσυγκρουόμενα ρεύματα των αρχών του 20ού αι. όσα στοιχεία ήταν σύμφωνα με την προσωπική του θεώρηση. Δεν διέλυσε ούτε απέρριψε το φυσικό αντικείμενο, αλλά αντίθετα αγκάλιασε με αληθινή στοργή σχεδόν όλα τα αισθήματα και περιέλαβε στους μεγάλους κύκλους της θεματογραφίας του το τοπίο, τη νεκρή φύση, το ανθρώπινο πρόσωπο, το γυμνό, τα ζώα, τα αντικείμενα, τους εσωτερικούς χώρους. Με την απέριττη γραμμή και τη σοφή τεχνική του μολυβιού ή του καλεμιού του δημιούργησε στο χαρτί, στον χαλκό και στο ξύλο, από τα πιο απλά πράγματα, μνημειακές υποστάσεις που καταξιώνονται ποιητικά με την αισθητική τους πληρότητα, την ευγένεια των σχημάτων και την έξαρση της πλαστικής φόρμας και της ιδιαίτερης ποιοτικής υφής τους. Για να αποδώσει την υλική ποικιλία των αντικειμένων, ο Γ. επιδόθηκε σε όλη του τη ζωή σε συνεχείς τεχνικές έρευνες, δεν αρκέστηκε όμως στις ιδιαίτερες αισθησιακές αποχρώσεις τους, αλλά τα σφράγισε και τα καταξίωσε με το πνευματικό περιεχόμενο της συνθετικής του σοφίας. Κανένα σχήμα και καμιά γραμμή δεν αποτελούν τυχαία γεγονότα στις συνθέσεις του. Τα πάντα ζυγίζονταν με τα μέτρα των γεωμετρικών αναλογιών και τοποθετούνταν μέσα στο πλέγμα των αρμονικών χαράξεων με τέτοιο τρόπο ώστε κάθε συνθετικό σημείο να έχει τη λογική και οπτική αντιστοιχία του. Με την εύστοχη και ακριβή επιλογή των σημείων οδηγούνται οι μορφές σε μια αφαιρετική κάθαρση και τα μέρη αποκτούν ισοτιμία στη λειτουργική σχέση τους με το σύνολο. Το φως δεν είναι πια το κυρίαρχο και διαλυτικό στοιχείο του ιμπρεσιονισμού, αλλά μια δύναμη που ρυθμίζεται από τον δημιουργό, που υποτάσσεται και συμβάλλει στην ισορροπία του έργου. Γι’ αυτήν ακριβώς την ανθρώπινη ευταξία με την οποία ανοικοδόμησε την πραγματικότητα ο Γ. χαρακτηρίστηκε ουμανιστής, και μάλιστα ένας από τους λίγους του 20ού αι. «Νεκρή φύση», έγχρωμη ξυλογραφία του Δημήτριου Γαλάνη, που θεωρείται ένας από τους κορυφαίους Ευρωπαίους χαράκτες του 20ού αι.